ماندالا

تاریخچه منبت کاری

هنر تزئینی و باستانی منبت که یکی از زیباترین و پرارزشترین آثار دستی هنرمندان کشور ما به شمار می رود، از قرن ها پیش مورد توجه ایرانیان بوده و می توان ادعا کرد که پایه و اساس اغلب هنرهای دستی امروز در این کشور و سایر ممالک جهان بر روی قواعد و اصول این هنر قرار دارد.

آثار هنر منبت هم اکنون در تمام موزه ها، کاخهای سلطنتی، معابد و مساجد قدیمی ایران و سایر کشورهای جهان کم و بیش موجود می باشد. مشاهده این آثار نشان می دهد که عشق به زیبائی در تمام دوره ها، موضوع اصلی هنرهای ملی بوده است.

در دنیای امروز نیز برای هنر منبت ارزش و اهمیت خاصی قایلند و به همین جهت آثاری که در زمینه منبت کاری و سایر رشته های آن مانند مشبک و معرق کاری در نمایشگاههای بزرگ جهان عرضه شده است.

انواع هنرهایی که با منبت در ارتباطند عبارتند از:

طراحی

در حقیقت، طراحی یک پروژه ابتدائی است که موضوع و ایده هنرمند را برروی صفحات جامد منعکس می کند، البته این رشته باید توأم با فرا گرفتن نقاشی ووجود وسایل و ابزار لازم برای فن مزبور باشد.

منبت کاری

این رشته که خود به دو نوع ریز و درشت برروی چوب و عاج و استخوان انجام می شود شامل مجسمه سازی نیمرخ و تمام رخ -گلبرگهای اسلیمی، ختائی و غیره می باشد.

مشبک کاری

این هنر برای تزیین قابها و سایر وسایل تجملی به کار برده می شود و معمولاً بر روی چوبهای گوناگون و عاج و استخوان انجام می گردد.

معرق کاری و موزائیک

موزائیک و معرق کاری عبارت از قرار دادن چوبهائی به رنگهای طبیعی و عاج و استخوان و صدف در کنار هم و به هم آمیختن آنها و ایجاد یک سری نقشه های زیبا و بدیع مانند اشکال گوناگون هندسی، و برگ اسلیمی، مینیاتور و نظائر آن است.

درودگری

درودگری جزو اصول مقدماتی آموزش منبت کاری به علاقمندان و هنر جویان این فن است زیرا درودگری وسیله بسیار خوبی است برای شناساندن صحیح چوبهای مختلف و آموختن استیل کار به هنر جوی منبت کار.

رنگ کاری و رویه کوبی

این مرحله که به منظور زیباتر ساختن و جلا بخشیدن به کارهای منبت کاری است تقریباً در مراحل نهائی است و در هنر تزئینی منبت مورد نظر هنرمندان و صاحبنظران این فن می باشد. رنگ کاری و رویه کوبی علاوه بر افزودن بر زیبائی اثر، چوب را از گزند رطوبت و گرما و نظائر آن حفظ و حراست می کنند.

کارگاه منبت کاری چگونه ایجاد شد؟

منبت کاری نیز مانند خاتم کاری از هنرهائی است که در دوران صفویه راه پیشرفت و ترقی را به سرعت پیمود و هنرمندان منبت کار آثار بسیار زیبائی در این دوره از خود باقی گذاردند ولی در دوره قاجاریه به علت عدم توجهی که به هنر و هنرمندان شد، این هنر نیز در بوته فراموشی ماند و رو به انحطاط نهاد، تا این که با ظهور سلسله پهلوی خوشبختانه هنر منبت نیز مانند سایر صنایع مستظرفه مورد توجه خاص رضا شاه سر سلسله دودمان پهلوی قرارگرفت و موجبات احیای این هنر فراهم گشت و منبت کاری که تا این زمان در حال رکود بود مجدداً راه تکامل و تطور را پیمود.

در بین شهرهای ایران دو شهر آباده و شیراز از مراکزی است که در آن منبت کاری و سایر رشته های این هنر رواج بسیار دارد و مخصوصاً در شهر آباده هنر مزبور رونق بیشتری دارد. و در سال 1311 که حسب الامررضا شاه به منظور متمرکز ساختن هنرهای ملی، «هنرستان صنایع قدیمه» تأسیس گردید، مرحوم احمد امامی که از هنرمندان بنام و از استادان بزرگ منبت کاری به شمار می رفت و در شهر آباده سکنی داشت به منظور ایجاد کارگاه منبت کاری و تعلیم هنر جویان به تهران دعوت گردید. مرحوم احمد امامی به همراهی فرزند خود، علی امامی (رئیس فعلی کارگاه منبت کاری )به تهران آمد و کارگاه منبت، به همت این استاد فقید تأسیس گردید. مرحوم استاد امامی تا سال 1319 که در قید حیات بود خدمات ارزنده و شایان توجهی در جهت پیشرفت منبت و پرورش هنرمندان قابل و باذوقی در این زمینه انجام داد و آثار نفیس و زیبائی از خود باقی گذارد که فعلاً در موزه هنرهای ملی نگاهداری می شود.

بعد از در گذشت استاد احمد امامی ، فرزند با ذوق و هنرمند او علی امامی ریاست کارگاه منبت کاری را عهده دار شد و به آموزش و پرورش هنرجویان و علاقمندان این هنر پرداخت.

علی امامی به سال 1291 در شهر آباده دیده به جهان گشود و بعد از طی دوران تحصیلی، با شوق و علاقه وافری که به هنر آباء و اجدادی خود نشان می داد، تحت نظر و تعلیم پدر هنرمند خویش، به آموختن اصول مقدماتی فن منبت کاری مشغول شد وبا استعداد قابل توجهی که داشت پدرش او را به همراهی خود به تهران آورد.

علی امامی از این پس به ادامه کوششهای هنری در کارگاه منبت اشتغال ورزید و بعد از مرگ پدر، از آنجا که استادی لایق و با کفایت به شمار می رفت در رأس این کارگاه، به تعلیم هنرجویان و خلق آثار زیبا و پر ارزش منبت پرداخت آقای علی امامی تا کنون هنرمندان با ارزش و چیره دستی پرورش داده که هر یک از آنان در رشته های گوناگون این فن، مانند منبت کاری ـ مشبک کاری ـ معرق کاری ـ موزائیک و رنگ کاری به مقام استادی رسیده اند و کارهایشان در خور توجه و تحسین بسیار است.

فعلاً در کارگاه منبت کاری هنرهای زیبای کشور چهارده نفر هنرمند و هنر جو تحت نظر استاد علی امامی به تهیه آثار ارزنده هنری اشتغال دارند که در این جا از آنان به ترتیب یاد می شود:

آقایان پرویز زابلی ـ عباس شهمیرزادی ـ محمد طاهر امامی ـ عزیز الله ویزائی ـ عباس امین ـ قاسم شهریه ـ محمد علی شیرازی ـ حسن احیائی ـ شاپور گودرزی ـ حسین اعیان ـ اکبر حاجی قاسمی ـ حسن حلج ـ اکبر سریری ـ حسن آزاد خانی.

در بین این افراد هنرمندان و استادانی وجود دارند که هر یک در کارگاه مزبور متجاوز از بیست و پنج سال سابقه خدمت دارند، هنرمندانی چون زابلی ـ شهمیرزادی ـ طاهر امامی و ویزائی در زمره این افرادند.

• آثار قابل توجه

از جمله آثار پرارزش و ممتازی که تحت نظر و هدایت آقای علی امامی به وسیله هنرمندان کارگاه منبت کاری هنرهای زیبای کشور ساخته شده و موجبات شناساندن بیشتر کشور ما را به جهانیان فراهم ساخته کارهای زیر را می توان نام برد:

1) بوفه بزرگ هفده کشوئی منبت و معرق و مشبک کاری که در سال 1319 ساخته شده است. این اثر در زمان سلطنت رضا شاه ، در نمایشگاه امتعه وطن، به معرض نمایش گذارده شد و از طرف نمایشگاه مزبور به اخذ مدال نائل گردید.

2) کارگاه منبت کاری، در نمایشگاه دیگری که در سال 1325 از طرف وزارت فرهنگ در محل فعلی ساختمان مجلس سنا برگزار شده بود شرکت کرد و با نمایش آثار متعددی از معرق و منبت، مدالهائی ذیقیمتی دریافت کرد.

3) میز گرد به وسعت یک متر و پنجاه سانت که سطح آن از طرحهای شاه عباسی معرق و اطراف پایه های آن منبت کاری شده است. این میز بسیار نفیس در نمایشگاه سازمان صنایع کشور به معرض نمایش گذارده شد و مورد توجه و استقبال شرکت کنندگان در نمایشگاه مزبور قرار گرفت و مدال ممتاز نمایشگاه را کسب نمود. میز مزبور فعلاً در موزه هنرهای ملی نگاهداری می شود.

4) میز مربع مستطیل به طول 5 متر و به عرض یک متر و بیست سانت. کلیه سطح این میز از عاج و صدف و استخوان و چوبهای گوناگون با رنگهای طبیعی معرق کاری شده و اطراف میز از چوب فوفل به طور برجسته ساخته شده است. پایه این میز به سبک معماری است. میز مزبور در نمایشگاه جهانی بروکسل نمایش داده شد و مورد توجه و استقبال بینندگان و شرکت کنندگان واقع گردید و به اخذ مدال طلای«گراند پری» بزرگترین و ارزنده ترین جایزه نمایشگاه نائل گردید.

منبع تبیان

ماندالا یک لغت سانسکریت به معنی دایره هست .اولین مرحله طراحی ماندالا کشیدن یکسری دایره دور یک نقطه هست.یک نقطه مرکزی و سمبولها، شکل‌ها و نمادهایی که از آن ناشی می‌شود. ماندالا یک طرح هندسی ترکیبی از هنر و ریاضی هست که می‌تواند هم از اشکال هندسی و یا ارگانیک تشکیل شود و یا تصاویر قابل تشخیصی که برای طراح آن معنی دارد.ماندالا نشان دهنده ارتباط بین جهان درونی ما و دنیای بیرونی ما هست. طراحی کردن نقش های ماندالا هم الهام بخش و هم درمانگر هست.وقتی شما یک طرحی از ماندالا را می‌کشید آنچه در مورد آن می‌اندیشید، یک بازتابی از روح شما هست.به این وسیله شما به درون خودتان نگاه می کنید و شکل‌ها و رنگ‌هایی را که می‌بینید بیانگر احساس درونی و خواسته‌های خودتان و یا برای دوستان و خوانواده‌تان هست.

ماندالا یک لغت سانسکریت به معنی دایره هست .اولین مرحله طراحی ماندالا کشیدن یکسری دایره دور یک نقطه هست.یک نقطه مرکزی و سمبولها، شکل‌ها و نمادهایی که از آن ناشی می‌شود.

ماندالا یک طرح هندسی ترکیبی از هنر و ریاضی هست که می‌تواند هم از اشکال هندسی و یا ارگانیک تشکیل شود و یا تصاویر قابل تشخیصی که برای طراح آن معنی دارد.ماندالا نشان دهنده ارتباط بین جهان درونی ما و دنیای بیرونی ما هست.

طراحی کردن نقش های ماندالا هم الهام بخش و هم درمانگر هست.وقتی شما یک طرحی از ماندالا را می‌کشید آنچه در مورد آن می‌اندیشید، یک بازتابی از روح شما هست.به این وسیله شما به درون خودتان نگاه می کنید و شکل‌ها و رنگ‌هایی را که می‌بینید بیانگر احساس درونی و خواسته‌های خودتان و یا برای دوستان و خوانواده‌تان هست.همچنین شما می‌توانید حالت روحی و روانی که می‌خواهید داشته باشید را در قالب یک ماندالا طراحی کنید.

ماندالا ابزاری تنومند برای ژرف اندیشی هست.در بعضی از فرهنگ‌ها از ماندالا در مراسم معنوی استفاده می‌کنند.بهترین نکته درباره ماندالا این هست که شما در انتخاب رنگ و اشکال آزادی کامل دارید که حالت درونی و دید شما را به جهان بیان می‌کند.و شما آزاد هستید تا یک ماندالا منحصر به فرد برای خودتان طراحی کنید.هر زمان که قدم‌های اولیه را برای آموزش طراحی ماندالا یاد گرفتید، می‌توانید شکل‌ها و رنگ‌های تازه‌ای در هر ماندالا جدید بکار بگیرید.

چه نیاز دارید:

مداد
کاغذ
خط کش
پاکن
مداد رنگی

طرز رسم طرح ماندالا:

اگر دوست داشتید از پرگار برای رسم دایره‌ها استفاده کنید.در اینجا ما توضیح می‌دهیم چطور بدون پرگار می‌توان دایره‌هایی رسم کرد:

اولین مرحله اندازه گیری کاغذ به شکل مربع هست.بسته به اندازه طراحی که می‌خواهید، داشته باشید اندازه مربع بزرگ یا کوچک باشد.هر چه مربع بزرگتر مثل اتاق بزرگ نیاز هست تا جزئیات و رنگهای بیشتری در آن استفاده کنید.
مرحله بعد با کمک مداد و خط کش یک نقطه در وسط کاغذ بکشید.
دایره‌هایی را دور این نقطه بکشید.وقتی یک نقطه وسط کاغذ کشیدید برای کشیدن دایره راحترین کار استفاده از پرگار و قرار دادن نقطه پرگار بر روی نقطه وسط کاغذ هست ولی اگر شما پرگار نداشتید، مراحل زیر را برای کشیدن دایره‌ها دنبال کنید.
با خط کش حدود ۱ سانتی متر(بیشتر یا کمتر بسته به کار شما) از بالا، پایین، چپ و راست نقطه مرکز علامت بزنید.مانند شکل

مرحله بعد دوباره از نقطه مرکز حدود ۳ سانتی متر مثل مرحله بالا علامت بگذارید.
هر چند تا سطر که دوست داشتید از این نقطه‌ها بگذارید.در شکل زیر ما سه سطر نقطه با این روش داریم.(نکته مهم این هست که همه نقطه‌ها از نقطه مرکزی فاصله مساوی دارند).

حالا وقت وصل کردن نقطه‌ها به هم هست.یک خط عمودی مستقیم بکشید تا نقطه‌ها از بالا به پایین وصل شوند و یک خط افقی مستقیم از یک سمت به سمت دیگر نقطه ها را وصل کنید.

یکسری نقطه‌های دیگر در فاصله بین سری نقطه‌های اول بکشید.مانند شکل فلش زرد اشاره به سطر جدید نقطه‌ها دارد.(زاویه ۴۵ درجه با خطوط عمودی داشته باشند).

۴ سطر نقطه‌ها را بکشید و یک شکل X بزرگ درست کنید.مانند شکل با خط کش نقطه‌ها را به هم وصل کنید.

حالا باید نقطه‌ها را به صورت دایره وصل کنید.برای این منظور از نقطه اول شروع کنید و یک خط منحنی به نقطه بعدی بکشید و همینطور ادامه دهید.اگر شکل دایره‌ها خوب کامل نبود، مهم نیست ما دنبال ایده آل نیستیم.

حالا که طرح پایه ماندالا کشیده شد، می‌توانید طراحی خودتان را شروع کنید.با مداد رنگی،مداد شمعی و یا خودکار و هر چیز دیگری که دوست داشته باشید، شروع کنید. هم می‌توانید از وسط شروع کنید و یا هر جای دیگری که به ذهنتان طرح الهام می‌شود.

از خط‌ها و دایره‌های کشیده شده به عنوان کمک برای ادامه طراحی استفاده کنید.شکل‌هایی مثل دایره، مثلث، قطره باران، حلقه و غیره داشته باشید.

نکته مهم تکرار نقش هست.مثلا اگر شما یک دایره بر روی یک خط کشیدید حتما باید نقطه مشابه از خط‌های دیگر هم آن دایره را بکشید.تکرار کلید اصلی در ماندالا هست.هر چه بیشتر و بیشتر طرح‌هایی را بکشید ماندالا شما پیچیده‌تر به نظر می‌آید.کشیدن یک شکل و بعد کشیدن همان شکل در نقطه درست بر روی بقیه دایره‌ها…